یوسف قرضاوی؛ اندیشمندی با فتواهای مهم و تعیین کننده

یوسف قرضاوی؛ اندیشمندی با فتواهای مهم و تعیین کننده
نیلوفر زارع
یوسف قرضاوی؛ اندیشمندی با فتواهای مهم و تعیین کننده
جرس: نام "یوسف قرضاوی" در میان علمای دینی جهان اسلام نام برجسته ای است. این اندیشمند مصری را نه فقط به دلیل نظراتش درباره اسلام بلکه به دلیل جهت گیری های سیاسی و صراحت لهجه اش می شناسد. او شخصیتی است که گاه با فتواهای مهم خود بر روندهای سیاسی کشورهای مهم عرب تاثیر مستقیم گذاشته است.




قرضاوی که اکنون 85 سالگی را سپری می کند رییس موسسه ای به نام اتحادیه علمای جهان اسلام است که خود بنیانگزار آن بوده است. او با وجود کهولت سن همچنان نسبت به تحولات سیاسی در کشورهای اسلامی حساسیت ویژه ای از خود نشان می دهد. نقش این عالم دینی به ویژه در تحولات اخیر مصر و لیبی کاملا قابل مشاهده است. تحلیلگران و رسانه های عرب در طول هفته های اخیر دیدگاه های او را به عنوان یکی از مهم ترین اندیشمندان اسلامی مورد توجه قرار دادند و قرضاوی نیز با شور و شوق، پشتیبانی اش از مبارزات ضد اقتداگرایی در خاورمیانه را ابراز کرده است.

فتوای اعتراض در التحریر

تاثیر قرضاوی در جنبش ضد اقتداگرایی مصر به حدی بوده که برخی ناظران را واداشته تا از او به عنوان گزینه ای مطلوب برای پست ریاست جمهوری آینده مصر یاد کنند. "مریم آل سعد" از نویسندگان قطری که حامی ریاست جمهوری قرضاوی محسوب می شود مدتی پیش در یادداشتی او را به دلیل داشتن ویژگیهایی چون " هوش " و " روشنفکری خاص" گزینه ای مطلوب برای یک دوره ریاست جمهوری مصر معرفی کرده بود. قرضاوی خود واکنشی به این پیشنهاد نشان نداده است و بعید به نظر می رسد که اصولا میلی به پذیرفتن نقش اجرایی در عالم سیاست آن هم در سن 85 سالگی داشته باشد اما با این حال وی در جریان جنبش 18 روزه مصریها برای کنار زدن "حسنی مبارک" در صف اول مخالفان قرار داشت و با فتواها و موضع گیریهایش در روند مبارزات نقش آفرینی می کرد. زمانی که نیروهای لباس شخصی حسنی مبارک به انبوه معترضان در میدان تحریر حمله ور شدند قرضاوی به شدت رفتار حکومت را تقبیح کرد و به کنایه گفت که اکنون چوپان در مصر تبدیل به گرگ شده است. او به حسنی مبارک پیغام داد :" بر تو حرام است که مردمت را بکشی. اگر مسئولیت شناس هستی وظیفه داری که از مردمی که کشته می شوند محافظت کنی. "

قرضاوی به عنوان اندیشمندی که خود را موظف به ابراز موضع صریح در قبال دیکتاتوری مبارک می دید در اوج جنبش مصری ها علیه حکومت به شیوخ دانشگاه الازهر نیز فشار آورد که از خود تحرکی نشان دهند و حمایتشان از خواسته های معترضان را ابراز دارند. او پس از آن که یکی از شیوخ الازهر در میانه تظاهرات به جانبداری از حکومت پرداخت به طور صریح عملکرد الازهر را مورد انتقاد قرار داد و گفت : " من قبلا به شیخ الازهر پیام داده بودم که در کنار مردم نه در کنار دشمنان مردم قرار گیرد ولی متاسفانه یکی از شیوخ در سخنانی تظاهرکنندگان یعنی مظلومان را محکوم کرد ولی ظالمان را محکوم نکرد." سکوت الازهر انگیزه قرضاوی برای موضع گیری صریح در قبال تحولات مصر را دو چندان کرد تا جایی که قربانیان سرکوبهای حکومتی را شهید دانست و شرکت معترضان در میدان تحریر برای مخالفت با حکومت مستقر را نیز واجب شرعی خواند. پس از به ثمر نشستن مهم ترین خواسته معترضان مصری یعنی کناره گیری حسنی مبارک از قدرت نیز قرضاوی به نقش آفرینی خود ادامه داد و در جمعه پیروزی به عنوان پیشنماز در میدان تحریر حاضر شد و از جوانان مصری به خاطر استمرار مبارزاتشان تا کنار زدن مبارک تقدیر کرد. او که از تربیت شدگان اخوان المسلمین به شمار می رود همچون سایر اعضای این گروه وعده ای برای برقراری یک حکومت اسلامی در مصر نداده است و معتقد است که شکل حکومت پس از مبارک را اکثریت مردم باید تعیین کنند.

قذافی مهدور الدم است

کشیده شدن جنبش های اعتراضی از تونس و مصر به لیبی بار دیگر قرضاوی را ترغیب به موضع گیری کرده است. او طی روزهای اخیر "معمر قذافی" رییس جمهور مادام العمر لیبی را با تندترین الفاظ ممکن مورد خطاب قرار داده و از شهروندان لیبیایی خواسته است که برای سرنگونی او از خود ایستادگی نشان دهند. قرضاوی در موضعی جنجال برانگیز قذافی را مهدور الدم دانسته و فتوای قتل او را نیز صادر کرده است. او در گفتگویی پس از بمباران مردم لیبی توسط بمب‌افکن‌های قذافی از فرماندهان، افسران و سربازان ارتش لیبی خواست از دستورات قذافی سرپیچی کنند، زیرا که به گفته وی " قذافی دست به کشتار مردمش زده و اطاعت از چنین طاغوتی حرام است."قرضاوی سپس گفت : هرافسر یا سربازی که بتواند علیه قذافی تیری شلیک کند، اینکار را بکند تا لیبی و امت عرب را از شر این دیوانه ملعون رها کند." او همچنین در مصاحبه ای با خطاب قرار دادن قذافی گفت :" اگر ادعا می‌کنی پدر مردم لیبی هستی آیا عاقلانه است که پدر، فرزندان خود را بکشد و ملت خود را با هواپیما مورد حمله قرار دهد و کاری کند که مزدوران بر آن مسلط شوند." این عالم دینی مصر، سرنوشتی همچون سرنوشت بن علی رییس جمهور سابق تونس و حسنی مبارک رییس جمهور سابق مصر دانسته برای قذافی پیش بینی کرده و گفته است “ نه تنها به او ( قذافی ) می گویم که همانند مبارک توهم باید بروی بلکه باید ملت لیبی او را محاکمه و مجازات کنند، کاری که می باید سالها پیش می کردند." قرضاوی در بیان حمایتش از معترضان لیببایی نیز آنان را واجد حق برای پا گذاشتن به دنیای معاصر دانسته و گفته " ملت ليبي هم اكنون يكپارچه شده و هيچ قدرتي قادر به ايستادن در برابر آن نيست و زمان آن فرا رسيده است تا اين كشور تغيير يابد و با تمام قدرت به جهان معاصر قدم بگذارد."

به قدس سفر نکنید

آموزه های اخوان المسلمین از یوسف قرضاوی چهره ای کاملا ضد اسراییلی ساخته است. او طی سالهای گذشته در خطبه‌های نماز جمعه مسجد عمر بن خطاب دوحه قطر همواره محور بحث خود را بررسی آخرین رویدادهای فلسطین قرار داده و معمولا نیز اعراب را به خاطر عدم حمایت از فلسطینی‌ها مورد انتقاد قرار می دهد. فتواهای این روحانی بلندپایه مصری درباره مساله فلسطین همواره جنجالی بوده و واکنش های شدیدی را نیز به همراه داشته است. او مخالف سر سخت گروه فلسطینی فتح به رهبری "محمود عباس" است و این گروه را متهم به سازشکاری و خیانت درباره آرمان های ملت فلسطین می کند. قرضاوی مدتی پیش فتوایی درباره اعمال حکم سنگسار علیه محمود عباس صادر کرد که این فتوا جنجال های فراوانی را به همراه داشت. او در تابستان گذشته نیز فتوایی درباره حرام بودن دیدار اعراب از قدس صادر کرد و هدف از آن را مقابله با اسراییل خواند. محمود عباس در واکنش به موضع گیری های قرضاوی پیرامون مساله فلسطین او را فردی بی درک و فهم از دین معرفی کرده و گفته " فتوای او درباره تحریم سفر به قدس به معنی نادانی او در امور دینی است."

نفوذ کلام در دوران کهولت

قرضاوی را می توان در زمره عالمان دینی به حساب آورد که سعی در احیای تمدنی اسلام دارند. او مخالف هر گونه نفوذ کشورهای غربی به جهان اسلام است .قرضاوی بر همین مبنای فکری، جنگ آمریکا با افغانستان و عراق را به شدت محکوم کرده و بارها از جمهوری اسلامی نیز به دلیل همکاری با ایالات متحده در سرنگون کردن طالبان ابزار شکایت کرده است. او همچنین موافقت تهران با حکم اعدام صدام حسین رییس جمهور رژیم بعث عراق را نادرست خوانده و نسبت به مداخلات تهران در تحریک گروه های شیعی آن کشور ابزار نگرانی کرده است. برخی ناظران می گویند که موضع او تا حدی ضد شیعی به نظر می رسد و واکنش هایش درباره نفوذ شیعیان به کشورهای سنی مذهب وسواس آمیز است اما وی خود را از این اتهام مبرا می داند و معتقد است که شیعیان و سنیان باید برادارانه به مثابه امت در جهان اسلام زندگی کنند. از همین رو او گفته که علیرغم اختلاف نظر با جمهوری اسلامی در صورتی که اسراییل یا ایالات متحده بخواهند به ایران حمله کنند وظیفه همه کشورهای اسلامی است که ایران دفاع کنند کنند.

قرضاوی که در سال 1973 مدرک دکترایش را در رشته علوم دین دریافت کرده علی رغم نظرات گاه جنجال برانگیزش هنوز به حدی از اعتبار و اهمیت برخوردار است که نمی توان تاثیرش را در معادلات کشورهای عربی منطقه انکار کرد. او دو سال پیش به عنوان سومین شخصیت اسلامی تاثیرگذار از سوی مجله " فارین پالیسی" شناخته شد و تحولات اخیر خاورمیانه نیز بار دیگر نشان داد که این شیخ 85 ساله در زمانی که جنبش های ضد اقتدارگرایی به دست جوانانی مسلط به تکنولوژیهای مدرن شکل گرفته، تا چه حد از اعتبار و نفوذ کلام برخوردار است