مقاله: انقلاب فیسبوکی، کفایه، مبارزه برای دموکراسی و حکومت خوب درمصرمقاله: انقلاب فیسبوکی، کفایه، مبارزه برای دموکراسی و حکومت خوب درمصر

مقاله: انقلاب فیسبوکی، کفایه، مبارزه برای دموکراسی و حکومت خوب درمصر

نوشته: شریف منصور
تاریخ مه 2010-
به روز شده: اوت 2010
چکیده کشمکش

مصر درحال حاضردرگذار نا آرام به سوی دموکراسی است. رژیم مبارک بیمار است و ناخشنودی عمومی رو به افزایش. درآمد بیش از 40 درصد مصری ها روزانه دو دلار است. برآورد می شود که 30 درصد مردم بیکارند. بیش از 30 درصد هم بی سوادند. اغلب مصری ها برآنند که دولت آن هارا فراموش کرده. با این حال نمی توانند صدای خودرا در زمینه نگرانی های مشروع خویش بلند کنند. انحصار تقریبا سی ساله مبارک بردستگاه قدرت به یاری قانون وضعیت اضطراری، موجب شده که درمصر جنبش مخالف قدرتمندی به وجود نیاید. در سال 2010 انتخابات پارلمانی برگزار می شود. فیسبوک و اینترنت گزینه هایی برای عمل گروه های نو و نیروهای سیاسی درحال پیدایش جامعه مدنی اند. افزایش شمارجنبش های ناراضی در سراسر جامعه مشهود است. سازماندهی ها در سطوح پایینی جامعه با هدف بسیج مسالمت آمیزعلیه مبارک و حزب او، در انتخابات پارلمانی انجام می شود.

تاریخچه سیاسی

مصر در سال 1922 رسما استقلال خودرا از بریتانیا کسب کرد. این استقلال در پی جنبش تحسین برانگیز نافرمانی مدنی سه ساله مصری هاعلیه سیطره استعمار به دست آمد. بعدها مبارزه با استعمار، "انقلاب 1919" نام گرفت. طی سه دهه بعدی حکومت لیبرال و مردمی ملک فاروق مصررا اداره کرد. سرهنگ جوانی به نام جمال عبدالناصردر سال 1952 با یک کودتای نظامی پادشاهی را برانداخت و دیکتاتوری نظامی را جانشین آن کرد. این الگو تا به امروز ادامه یافته است. ابتدا ناصر و جانشین وی انور سادات نظام سیاسی ای را درمصر جاانداختند که تقریبا همه قدرت را در دستهای رئیس جمهوری ای قرار داد که با بهره گیری ازماشین پرحجم امنیتی، جامعه مصررا زیر سلطه گرفت.درپی ترور انورسادات درسال 1981 حسنی مبارک رئیس جمهوری شد و تا کنون یعنی 29 سال گذشته برمصر حکومت کرده است.

درحال حاضر رژیم مصر رارژیمی دورگه می خوانند، چون عملیات دموکراسی به ظاهر مراعات می شود اما همه چیز سطحی است 1. از کودتای نظامی 1952 تاکنون قدرت در دست نظامیان بوده است.مبارک و رهبران حزب دموکراتیک ملی همه تلاششان را برای کسب مشروعیت به کار می گیرند. انتخابات برگزار می کنند. در این انتخابات همه دستگاه های قدرت دولتی را به کار می گیرند تا این تضمین را به وجود آورند که تنها خودشان برنده اند2.در انتخابات سال 2005 برای نخستین بار رئیس جمهوری با یک نامزد رقیب وارد میدان شد. همین طور هم در انتخابات پارلمانی.مبارک 88.5 درصد آراء را کسب کرد. ایمن نور رقیب وی از حزب الغد(فردا) تنها 7 درصد آراء را به خود اختصاص داد. حزب دموکراتیک ملی مبارک در پارلمان هم 70 درصد کرسی ها را به خود اختصاص داد و اعضای اخوان المسلمین- جنبش غیر قانونی اعلام شده- که به صورت منفرد نامزد شده بودند 20 در صد کرسی ها را. تنها 30 درصد افراد برخوردار از حق رای درآن انتخابات شرکت کرده بودند. آن 70 درصدی که شرکت نکردند به روند سیاسی اعتقادی نداشتند. در انتخابات مصر از شفافیت و اعتماد و اعتبار خبری نیست. در ثبت نام برای رای دادن، آزاد ی مبارزه و سازماندهی حزب های سیاسی، شفافیتی وجود ندارد.علاوه برمحدودیت فعالیت سیاسی، درمارس سال 2007 دولت با اصلاح ماده 88 قانون اساسی، نظارت قضائی برانتخابات را حذف کرد. در انتخابات پارلمانی سال 2008 به خیلی ها اجازه داده نشد درحوزه ها ی را ی گیری برای نظارت حضور یابند. درهنگام شمارش آراء هم همین طور. با این تمهیدات، هم برگزاری وهم نظارت برانتخابات دراختیار وزارت کشور بود.

در مصربه موجب قانون اساسی، رئیس جمهوری عملا همه حکومت را درکنترل دارد3. مبارک در 29 سال گذشته کشوررا به موجب" قانون وضعیت اضطراری" اداره کرده است. قانونی که به وی اختیار فوق العاده ای داده است. وی با به کارگیری گسترده پلیس امنیتی و سازمان های اطلاعاتی، کنترل خودرا بر نظام اعمال کرده و این نیروها که از اختیارات و مصونیت ها ی بسیار زیادی برخوردارند به خاطر بیرحمی و بهره گیری شدید از شکنجه بدنامند. حکومت با استناد به وضعیت اضطراری، آزادی اجتماع را محدود کرده است. سایر قوانین هم آزادی ثبت نام برای رای دادن، ایجاد سازمان های غیر دولتی و احزاب سیاسی را محدود کرده اند.

وضعیت تندرستی مبارک با شتاب زیادی زیر سوال رفته و روبه وخامت می رود. او به همین سبب دارد پسرش را برای جانشینی آماده می کند. جمال مبارک تلاش دارد ضمن استفاده از میراث پدر، خودرا نماینده نسل نوبا برنامه های تازه نشان بدهد. بسیاری از خودی ها ی حکومتی با این تمهید مخالفند. همین طورهم احزاب سیاسی مخالف. ایمن نوروعده داده درصورتی که بتواند درانتخابات ریاست جمهوری سال 2011 نامزد شود با بسیج نیروها به مخالفت با جانشینی جمال مبارک ادامه خواهد داد.

دکتر محمد البرادعی رئیس پیشین آژانس بین المللی انرزی اتمی و برنده جایزه صلح نوبل هم اعلام کرده است در انتخابات ریاست جمهوری آینده خودرا نامزد خواهد کرد به شرط این که روند کنونی عوض شود و اعتبار رقابت ها تضمین گردد. جوانان مصری و احزاب مخالف از این تصمیم استقبال گسترده ای کردند وهنگام ورود وی به فرودگاه قاهره همچون قهرمانی از او استقبال کردند. در اینترنت به گروه پشتیبان وی پیوستند و این گروه هم اکنون بیش از 250 هزار عضو دارد.

کنش ها ی راهبردی

الف.غلبه بر بی تفاوتی جوانان و فناوری اینترنتی

بخشی از چالش پیش روبرای مقابله با مبارک و دستگاه امنیتی وی بسیج انبوه مردم با هدف برنده شدن مخالفان است. اما بی تفاوتی درجامعه مصر جا افتاده چراکه از دهه ها پیش، دستگاه سرکوب دولتی ناراضیان را زیر ضربه داشته است. تنها 23 درصد ثبت نام کنندگان درانتخابات سال 2007 به پای صندوق ها رفتند و این 23 درصد رای خودرا به حزب مبارک، اخوان المسلمین، گروه های کوچک و احزاب سکولار دادند. اکثریت 77 درصدی تمایلی به رای دادن نشان نداد.

نسل نو فعالان سیاسی با این بی تفاوتی به رویارویی برخاسته و با بهره گیری از اینترنت و تلفن تلاش دارد با جامعه تماس بگیرد. در مصر بیش از 20 میلیون نفرازاینترنت استفاده می کنند. 42 میلیون نفرتلفن همراه دارند. ازاین دوبابت مصردرقاره افریقا اول است. درمصر 162هزار بلاگر فعالند. اکثرشان هم جوانند ودرطول عمرشان جزمبارک رئیس جمهوری ندیده اند. اینترنت برای این جوانان راه تازه ای گشوده است. در سال 2008 یک گروه با بهره گیری از فیس بوک توانست 80 هزار نفر را علیه گرانی مواد غذائی بسیج کند. از فیس بوک برای جلب پشتیبانی از اعتصاب کارگران پارچه بافی و اعتراض ها ی کارگری 6 آوریل 2008 استفاده خوبی شد.

دولت مصر در6 آوریل 2008 یکباره تکان خورد. چون دید که یک سوم جمعیت کشوردرخانه ها مانده اند واین نخستین اعتصاب موفق در این کشوربودکه با بسیج اینترنتی برگزارشد. دولت درصدد برآمد بخشی از خواست ها را اجرا کند. قیمت ها را کاهش بدهد، مزدها را به شکل بی سابقه ای بالا ببرد. درهمان حال که شماری از سازمان دهندگان اینترنتی اعتصاب را هم چند هقته ای زندانی کرد. ازآن زمان، 6 آوریل روز ناخشنودی ملی مصرشده وهمه گروه ها ی سیاسی و اجتماعی مصربه این مناسبت بسیج می شوند و خواهان انجام اصلاحات در کشورشان.

از نمونه های تاثیر برانگیز اخیردرمتن جامعه مصر، موضوع خالدسعید جوان مصری است که در سال 2010 توسط پلیس مصر تا سرحد مرگ شکنجه شد. بی درنگ پس از اعلام مرگ وی هزاران نفردرسراسر مصر به نشانه اعتراض لباس سیاه پوشیدند. ظرف چند روز، خالد نماد ملی مصر شد. بیش از یک چهارم میلیون مصری در فیس بوک خواهان تحقیق پیرامون قضیه و مسئول شناخته شدن پلیس شکنجه گر به ارتکاب جنایت شدند. به فاصله چند هفته موضوع به رسانه ها ی داخلی و بین المللی کشانده شد. رژیم مبارک آن چنان دستپاچه شد که فرمان محاکمه مامور پلیس را صادرکرد4.

ب.بهره گیری از موروثی شدن حکومت مبارک با هدف یکپارچه کردن مخالفان

مساله جانشینی در مصر ناظران داخلی و خارجی را نگران کرده است. با نبود معاون ریاست جمهوری و سالخوردگی مبارک و بیماری وی بسیاری از خود می پرسند خلاء مبارک را چه کسی پر خواهدکرد؟ جنبش مردمی "کفایه"( کافی است) در سال 2003 با طرح این پرسش به میدان آمد.

کفایه از سال 2003 تا 2006ائتلاف گسترده ای از گروه ها و افراد از طیف های مختلف دینی ، فکری، و سیاسی با هدف چالش بارژیم مبارک و جلوگیری از جانشینی احتمالی جمال مبارک به جای پدرایجاد شد. توان کفایه در بسیج گروه ها و سازمان های گوناگون حول یک مساله در سیاست مصر بی سابقه بود. در سال 2005 درجریان همه پرسی قانون اساسی و مبارزه انتخاباتی ریاست جمهوری، کفایه سبک تازه ای از اعتراض را درمصر باب کرد و بدین وسیله توانست نیروهای مختلف سیاسی را برای نخستین بار یکپارچه سازد. کفایه خواست های آزادی سیاسی را با غرور ملی مصری ها پیوند زد، غروری که هرمصری هر روزه درباره تاریخ، جغرافیا واهمیت راهبردی کشورش احساس می کند.

پ.جلب پشتیبانی آمریکا و غرب

مصر به لحاظ اهمیت ژئوپلیتیک و سیاسی درخاورمیانه، دوست و متحد غرب و آمریکا بوده است. مصر به دلیل اهمیت راهبردی، جغرافیائی و سیاسی در خاورمیانه و افریقا وکمک قاهره به حل طیف گسترده مسائل خاور میانه از جمله صلح با اسرائیل درسال 1979 سالانه دو میلیارد دلار از آمریکا و غرب کمک دریافت می کند. مخالفان در مصر با استفاده از پیوند کشورشان با غرب تلاش دارند به نفع خود بهره گیری کنند. آن ها با ارائه درخواست ها و توسل به دولت های خارجی ازآن ها می خواهند با استفاده از اهرم دوستی شان از توسعه دموکراسی درمصر حمایت کنند وازحامیان حقوق بشر درمصر پشتیبانی به عمل آورند.

برای نمونه درسال 2003 آمریکا بزرگ ترین کمک کننده به توسعه و کمک نظامی به مصر، برمبارک فشارآورد تا دکتر سعدالدین ابراهیم فعال پیشرو حقوق بشر و دموکراسی مصر راآزاد کند. چندماهی پس از این فشارها ابراهیم آزاد شد. ازاین اهرم یک بار دیگر استفاده شد و باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا خواهان آزادی ایمن نور مشهورترین زندانی سیاسی از زندان شد. دکتر ابراهیم و ایمن نوربه خاطر فعالیت سایسی به فساد و تقلب متهم و محکوم شده بودند.

تازه ترین موضوع، خالد سعید است. درمورد این جوان، هم آمریکا5 و هم اتحادیه اروپا6 آشکارا در دیداربا مقام های مصری و رسانه ها ی این کشور خواهان پیگرد مسئولان پلیس و روشن شدن واقعه مرگ شدند.

ت. تعهد به شیوه ها ی بی خشونت

مخالفان حکومت مصراکثرا دیدگاه بی خشونت دارند. این را در راهبردهای خود و در برنامه ریزی ها و اجرای آن ها نشان داده اند. به جز چند مورد خشونت عوام در شهر المحله در 6آوریل 2006 درجریان اعتصاب کارگری، رهبران و اعضای جنبش مخالف از شیوه ها ی بی خشونت در قبال سرکوب بی وقفه حکومت، بهره می گیرند. دریک نمونه بارز، اعتراض کنندگان درقاهره با الگو گرفتن ازدموکراسی خواهان اوکراین به سربازانی که آن هارا کتک می زدند گل دادند. در موردی دیگربه دعوت برخی نمایندگان پارلمانئ مصر در مقابل پارلمان جمع شدند و با نصب سیبل بر سینه ها از ماموران پلیس خواستند به هدف تیراندازی کنند7.

وضعیت امروزی

با وجود محدودیت ها و سرکوب دولت، جامعه مدنی مصربه مبارزه برای تحول وتغییر سیاسی ادامه می دهد. با بدتر شدن وضع تندرستی مبارک، مردم مصر به آینده کشورشان می اندیشند.

البرادعی که با استقبال پرشور مردم دلگرم شده بود مبارزه سراسری را در راه یک پارچه کردن مخالفان حول محور پیشنهادجمعی اصلاح قانون اساسی سامان داد. نام جنبش او "اتحادیه ملی برای تغییر" است. هدف مبارزه جمع آوری میلیون ها امضا درحمایت از حقوق شهروندی مصری هاست. وی در طول سه ماه 600 هزار امضا ازراه اینترنت و کتبی جمع آوری کرد. میزان توفیق این مبارزه بستگی دارد به توان البرادعی در جذب پشتیبانی جوانان و رسانه ها، تمایل او به پذیرش مخاطره درراه اندازی یا اعتراض های خیابانی، ظرفیت وی درادامه راه و کمک گرفتن از دیگررهبران مخالف دولت به عنوان کسب نامزدی ریاست جمهوری با برنامه " تغییر" و نه تنها برای رئیس جمهور شدن. بسیاری از رهبران مخالف می گویندازالبرادعی به عنوان رهبر موقت در دوره چند ساله گذارکشورازوضعیت کنونی و تغییر نظام و تارسیدن مصر به انتخابات آزاد و منصفانه پشتیبانی می کنند.

ایمن نوررهبرالغد( فردا) از قصد خود برای پیشبرداصلاحات سیاسی که به انتخابات آزاد پارلمانی وریاست جمهوری منجرشود سخن می گوید. وی مبارزه ای ملی و بین المللی را برای جلب پشتیبانی برنامه خود برای اصلاحات آغاز کرده است. حمدین صباحی رهبر سرشناس احزاب ناصری و نماینده کنونی پارلمان نیزازتلاش برای جلب پشتیبانی درانتخابات ریاست جمهوری صحبت کرده است.

دیگر احزاب لیبرال(الوفد، الجبهه)شاید نامزدها ی قوی برای انتخابات نداشته باشند. اما درهمکاری باهم و تماس با سایر بازیگران کلیدی صحنه سیاست نظیر اخوان المسلمین که ازپشتیانی بخشی از توده های مردم برخوردارند، سعی درتقویت خویش دارند. اخوان المسلمین به خاطر نفوذ دینی و حمایت از اصلاحات اجتماعی مورد پشتیبانی توده ها است. آن ها هم از راه اینترنت در صدد جذب جوانانند.

باشگاه قضات، اتحادیه نیمه سندیکایی قاضی ها ی مصر، از گروه های دیگری است که انحصار حکومت برقدرت سیاسی رسمی را تهدید می کند. این باشگاه تلاش دیرپایی را به منظورجدا شدن ازبدنه اجرایی حکومت پیگیری کرده است. اعضای آن برانتخابات سال های 2000 و 2005 نظارت داشته اند. بخشی از فعالیت رهبری این باشگاه معطوف به بسیج قاضی های مصری به منظور نظارت برانتخابات پیش رو است.

عنصر مهم دیگردرزمینه رشد جنبش اصلاح طلبانه رسانه ها ی مستقل از جمله تلویزیون ماهواره ای و کانال ها ی مستقل نمایش فیلم و برنامه است. این رسانه ها با عبوراز خط قرمز دولت تاحدی میزان آزاد ی بیان درکشوررا گسترش داده اند. نقش بی همتای سازمان های غیر دولتی درپیشبرد دموکراسی، توسعه و حقوق بشررا نباید نادیده گرفت. این ان جی او ها نقشی بس مهم و بی همتایی در ارائه پشتیبانی داشته اند. این ها نقشی فعال درنظارت بر انتخابات سال 2005 داشته و از آن پس با استفاده از کمک ها ی مالی خارجی برمنابع و قابلیت ها ی خود افزوده اند.

و سرانجام، همان گونه که انقلاب 1919 نشان دادمصری ها به دنیا و به خودشان نشان داده اند هنگامی که یک پارچه اند کارها ی سترگی می توانند به انجام برسانند. با تاسف در طول سال ها ی حکومت ارتشیان با مشت آهنین، مردم رام شده و همه گروه ها ی مخالف ازهم پاشانده شده اند. نظامیان همچنین فرهنگ بی تفاوتی سیاسی را جا انداخته اند. درسال ها ی اخیر نشانه های تازه ا ی ازامید هویدا شده است. افزایش فزاینده بهره گیری از اینترنت و منابع تازه رسانه ا ی برای فعالان، زندگی نوی را به جنبش مخالفان که درغیر این صورت ایستا بود، دمیده است. جنبش کفایه نشان داد گروه ها ی گوناگون مصری مایل و توانا هستند با همکار ی یکدیگر به هدف مشترک دست یابند. دولت های خارجی که متحدان نزدیک مصرند نیز حمایت شان را ازتحول دموکراتیک در مصر نشان داده اند. چون به این نکته آگاهند که رژیم کنونی مصر دیگر پاسخگوی خواست ها ی مصریان نیست. شهامت رهبرانی از تراز ایمن نور و محمد البرادعی الهام بخش مردم و فشار برای ایجاد گزینه ها یی در برابر مبارک و پسرش شده اند. همه این تحولات امید بخش است به شرط این که عناصر مختلف جنبش مخالفان، در زمینه ایجاد راهبرد اصلاحات ارگانیک(انداموار) که ریشه در توده ها ی مردم داردهمکار ی نزدیک داشته باشند. درچنان صورتی می توانندبه شیوه ا ی صلح آمیز و روشی با ثبات دوران گذارمصر به دموکراسی را رهبری کنند.
پایان